Kuszewo

Rys historyczny

Wieś położona jest w powiecie wągrowieckim około 8 km na północny wschód od Skoków siedziby władz gminy, w niedalekiej odległości od rzeki Małej Wełny (dawniej: Wełnianki, Sławy, Sreli). Jest wsią sołecką. Należy do parafii pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Popowie Kościelnym w dekanacie kłeckim, w diecezji gnieźnieńskiej.

Etymologia nazwy nie jest wyjaśniona. Można przypuszczać za Edmundem Callierem, że miano to pochodzi od słowa kosz, koszyk. Być może potwierdzeniem tego jest również regionalna nazwa małego kosza – kuszka. Inne źródła traktują to słowo jako patronimiczne, wywodząc je od imienia Kusz lub Jakusz. W najstarszych znanych dokumentach nazwa wsi zapisana jest jako Chusevo i Kaszewo, ale również Koszewo i Kosewo. Informują one również o tym, że Chusevo nadane było przed 1258 klasztorowi w Lubiniu. Nie wiadomo jednak od kiedy miejscowość ta istnieje.

Kuszewo zawsze było wsią prywatną, dlatego też często zmieniali się jej właściciele. Najstarsi znani to bracia Jakub i Wojciech Staranscy, do których wieś należała w 1514, a następnie przeszła w ręce Wojciecha Czekanowskiego. Istniały wtedy tu dwa folwarki dziedziczne, z których pleban w Popowie zbierał tzw. dziesięcinę snopową, czyli co dziesiąty snop na polu zaraz po żniwach. Ponadto kmiecie mieli obowiązek oddania na rzecz kościoła po jednym korcu (ok.120 l) żyta i owsa z każdego łanu, a zagrodnicy i karczmarze po korcu owsa. Od Czekanowskiego Kuszewo kupił w 1532 Mikołaj Rogaliński, dziedzic Przesieki (dziś: Przysieki).

W połowie XVI wieku miało miejsce oddzielenie Kuszewa od Jabłkowa i Pląskowa. Administracyjnie wsie te znajdowały się w powiecie gnieźnieńskim.

Kolejnymi właścicielami Kuszewa do 1560 byli Andrzej Rogaliński i Jan Zwanowski, którzy to sprzedali część miejscowości Mikołajowi Popowskiemu. Rok później jego krewny, Wawrzyniec Popowski tę część odziedziczył, a kolejną kupił od Felicji Kuszewskiej, żony Jerzego Milewskiego. Pod koniec XVI wieku Kuszewo miało ponownie dwóch właścicieli, byli to bracia Bartłomiej i Maciej Popowscy. Pierwszy z nich połowę swoich dóbr podarował w 1595 narzeczonej, Małgorzacie Tomickiej z Graboszewa, a drugi w 1596 zapisał swoją część żonie, Zofii Gorzuchowskiej. Część wsi należąca nadal do rodziny Rogalińskich została sprzedana w 1616 Maciejowi Pomorzańskiemu. Popowscy natomiast w 1630 pozbyli się Kuszewa, sprzedając majętność Stanisławowi Borzymowskiemu.

Pod koniec XVII wieku wieś należała do Jana Rogalińskiego, a od 1752 do Andrzeja Dalaszyńskiego. W 1762 Kuszewo wchodziło w skład dóbr pułkownika Antoniego Kazimierza Dorposza Dorpowskiego – dziedzica Jabłkowa, Jabłkówka, Pomarzanek i Dziadkowa.

U schyłku XVIII wieku cała wieś była własnością Piotra Brzeskiego z Dziadkowa koło Mieleszyna. Kolejnym właścicielem Kuszewa w latach od ok. 1825 do ok. 1845 był Maksymilian Dobroniecki. Mieszkało tu wówczas w dwunastu domach 123 mieszkańców, natomiast dziesięć lat później żyło tu 105 kuszewian, a mieszkali oni w szesnastu domach z tego siedem było prywatnych. W 1878 wieś przeszła w ręce rodziny Święcickich.

W czasie niewoli narodowej pruski zaborca zmienił nazwę na Proberen, ale nieoficjalnie używano również nazwy Kuschewo. W tym czasie doszło do parcelacji, a we wsi pojawili się niemieccy osadnicy. W 1885 w skład dominium wchodziło 1414 mórg, dziewięć domów, 131 mieszkańców (106 katolików i 81 ewangelików). We wsi funkcjonowała cegielnia i gorzelnia, natomiast poczta mieściła się w Skokach, a najbliższe stacje kolejowe w Rogoźnie i Pobiedziskach. We wsi istniał wówczas niemiecki cmentarz, po którym dzisiaj niewiele zostało. Polacy na miejsce wiecznego spoczynku wyznaczony mieli cmentarz w Popowie Kościelnym.

Dziewiętnastowieczny dom nr 19 oraz pochodzące z początków XX wieku: dom nr 6, dom nr 12 i dom nr 15 to w tej chwili obiekty zabytkowe w Kuszewie zewidencjonowane przez Ośrodek Dokumentacji Zabytków. Zabytkowe są również nieużywane już nazwy pewnych części wsi, np. Jasień, Ku Popowu – czy też wspominany w 1492 – las Zagumieniec.

W okresie międzywojennym Kuszewo, administracyjnie należące do powiatu gnieźnieńskiego, było wsią włościańską (chłopską), w której w połowie lat 20. XX wieku mieszkało 190 osób, w tym 149 Niemców. Znajdowało się tu wówczas 21 gospodarstw niemieckich i tylko 4 polskie. Prawdopodobnie do ok. 1930 działała niemiecka szkoła (Volksschule). Dzisiaj budynek jest własnością prywatną.

W Kuszewie istnieje prawdopodobnie od 1927 Ochotnicza Straż Pożarna, której prezesem był m.in. Stefan Koteras. Zajmował się on również pszczelarstwem. Nadmienić należy, że po kursie ukończonym w 1937 w Poznaniu posiadał kompetencje „kontrolera zdrowotności pasiek”. Tradycje pszczelarskie kontynuowane były w jego rodzinie do około 1990.

W czasie II wojny światowej Polaków – mieszkańców Kuszewa – nie ominęły hitlerowskie represje. Wywieziony – prawdopodobnie do obozu koncentracyjnego – został Jan Zieliński, który już do wsi nigdy nie powrócił. Rodzinę Kiszków przymusowo przesiedlono do Budziejewa. Rodzina Sadłowskich z kolei musiała przenieść się do Łosińca. Hitlerowcy zmienili nazwę na Brombeere. Zniszczyli także drewniany krzyż stojący we wsi na dawnym skrzyżowaniu dróg i całkowicie zrównali z ziemią wzniesienie, na którym był postawiony. Polskie dzieci zostały pozbawione możliwości nauki.

Szkoła dla dzieci obu narodowości z obowiązkowym językiem niemieckim dla Polaków funkcjonowała w Kuszewie dwa lata. Czas okupacji hitlerowskiej skończył się 21 stycznia 1945, kiedy teren opuścili żołnierze niemieccy wraz ze znaczną częścią niemieckiej ludności cywilnej. Żołnierze Armii Czerwonej wkroczyli 23 stycznia 1945.

Zaraz po II wojnie światowej mieszkańcy Kuszewa postawili na swoim miejscu nowy drewniany krzyż. W latach 60.XX wieku kuszewianin, ks. Leon Jarmuż ufundował pasyjkę, którą uroczyście zawieszono na krzyżu.

W tamtym czasie wieś wraz z Jabłkowem, Jabłkówkiem, Pomarzankami, Brzeskowem, Pląskowem wchodziła w skład Gromady Popowo Kościelne. Kuszewo było połączone z Popowem Kościelnym torami kolejowymi, po których poruszała się tzw. lora (lorka), czyli odkryty wagon kolejowy, w tym wypadku ciągniony przez konie. W ten sposób na trasie Raczkowo-Jabłkowo-Kuszewo-Popowo Kościelne transportowano płody ziemi (buraki i ziemniaki) a także – powrotnie – wytłoki buraczane. Dzisiaj po tej linii nie ma śladu.

Dzieci w młodszym wieku szkolnym w latach 1945 – 1973 uczęszczały do czteroklasowej Szkoły Podstawowej w Kakulinie. Następnie kontynuowały naukę w szkole w Popowie Kościelnym, a po reorganizacji ustroju szkolnego w latach 1973 – 1983 były dowożone autobusem do Zbiorczej Szkoły Gminnej w Skokach.

Decyzją Zarządu Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Skokach ok. 1948 wydzierżawiono lokal od Stanisława Jamroza i urządzono w nim sklep spożywczy, który funkcjonował do początku lat 90. XX wieku. Przez kilka powojennych lat istniał we wsi punkt skupu świń, a w 1951 uruchomiono zlewnię mleka, która działała do ok. 1998.

Mieszkańcy wsi nigdy nie wyrazili zgody na przystąpienie do Państwowych Gospodarstw Rolnych lub Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych.

W czasach stalinowskich spotykały ich dotkliwe represje za niewywiązywanie się z przymusowych kontraktacji. Gospodarz Antoni Pytlak został nawet za to osadzony w więzieniu. Niewątpliwie politycznym skutkiem odmowy kolektywizacji gospodarstw była stosunkowo późna elektryfikacja. Nastąpiła dopiero w 1964.

Od ok. 1965 do ok. 1981 we wsi działało Koło Gospodyń Wiejskich, którego przewodniczącymi były kolejno: Czesława Zielińska, Czesława Szafran i Halina Szczygielska.

Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z 1 stycznia 1973 Kuszewo weszło w skład Gromady Skoki.

W 1990 na terenie wsi rozpoczął działalność zakład produkujący bieliznę Neltex. Właścicielką jest Kornelia Koteras.

Z Kuszewa pochodziło dwóch księży: ks. Leon Jarmuż (1933-1984) oraz ks. Lech Pytlak (1948-2011).

W 2013 miała miejsce uroczystość poświęcenia nowego, drewnianego krzyża ufundowanego przez mieszkańców wsi. Umieszczono na nim odnowioną pasyjkę z poprzedniego krucyfiksu. W tym samy roku zmarła, przeżywszy 104 lata, najstarsza mieszkanka nie tylko Kuszewa, ale również Miasta i Gminy Skoki, Matylda Krause.

Na rzecz sołectwa pracowali sołtysi: Ignacy Przybylski, Jan Jarmuż, Czesław Maciejewski, Hieronim Koczorowski i obecnie – Krystyna Gruss. Staraniem burmistrza Tadeusza Kłosa i radnych Rady Miejskiej Gminy Skoki w latach 1990-2014 dokonano telefonizacji wsi, wybudowano wodociąg, remizę adaptowano na świetlicę wiejską, którą następnie rozbudowano, całkowicie zmodernizowano i wyposażono.

Dzisiejsze Kuszewo liczy 124 mieszkańców. Przedszkolaki mogą zostać zapisane do Przedszkola Milenium Mali Odkrywcy w Popowie Kościelnym. Dzieci w wieku szkolnym uczęszczają do Szkoły Podstawowej Millenium im. Jana Pawła II w Popowie Kościelnym, a starsze najczęściej wybierają Gimnazjum im. Polskich Olimpijczyków w Skokach. Wszyscy są dowożeni do placówek autobusami.

Działa tu OSP, której prezesem jest Marek Gruss. We wsi jest sklepik spożywczy rodziny Grussów. Nadal funkcjonuje i rozwija się firma Neltex.

Rys historyczny na podstawie dokumentów, opracowań i relacji mieszkańców wsi – Krystyny Gruss, Hieronima Koczorowskiego, Andrzeja Sadłowskiego, Czesławy Szafran, Renaty Szczureki Mirosławy Tylczyńskiej – napisała Iwona Migasiewicz
Zdjęcia historyczne udostępnili: Iwona Migasiewicz, Arleta Mikulska, Jolanta i Jerzy Sadłowscy

[dt_fancy_separator separator_style=”dashed” separator_color=”custom” el_width=”100″ custom_separator_color=”#1e73be”]